Nhà văn Chế Diễm Trâm bày tỏ, sau cuốn sách Thương thiệt thương thà (NXB Hội Nhà văn, 2022) phát hành có một số bài về văn hóa Chăm trong sách được bạn đọc quan tâm, yêu thích. Tuy vậy những bài viết đó chỉ mới lướt qua mà thực tế càng thâm nhập, đi sâu vào văn hóa Chăm vô lại cùng phong phú. Bởi ngay chính tác giả cũng thấy rung cảm và say mê vì thế cuốn sách Những mảnh ghép đa chiều (NXB Hội Nhà văn, 2023) ra đời như tiếp nối dòng chảy cảm xúc đó.
Nhà văn Chế Diễm Trâm ở Khánh Hòa
Cầm trên tay, từ trang bìa cuốn sách bạn đọc đã cảm nhận được màu rực đỏ ánh lửa huyền ảo của bóng tháp Chăm cổ. Đúng như vậy, khi lật mở từng trang sách tinh khôi chúng ta như một du khách đi lần tìm từng viên gạch, hoa văn, phù điêu, tượng… chứa đựng bao huyền thoại của những vỉa tầng văn hóa Chăm bí ẩn. Thú vị là đồng hành với mình để tìm hiểu, khám phá đó chính là tác giả Chế Diễm Trâm – nhà văn hiện ở Nha Trang, Khánh Hòa dẫn dắt.
Chế Diễm Trầm không đóng vai người hướng dẫn đơn giản hay một học giả với những kiến thức học thuật đồ sộ, phức tạp mà chỉ là một nhà văn nhẹ nhàng kể cho mọi người qua ngôn ngữ riêng biệt, cảm nhận sâu lắng với chiều sâu hiểu biết của mình. Tuy giản dị, thuần khiết, khiêm tốn nhưng bạn đọc vẫn cảm nhận được kiến thức vô cùng đa dạng, uyên bác về văn hóa Chăm của Chế Diễm Trâm. Bởi không dễ chuyển hóa những tư liệu trùng điệp, đa tầng về không gian và thời gian văn hóa Chăm vô cùng phức tạp huyền ảo với nhiều mảng đứt gãy do lịch sử và nhiều lý do khách quan. Chính vì thế Chế Diễm Trâm đã kết nối Những mảnh ghép đa chiều thành ngọn tháp tri thức làm thỏa mãn một phần nhu cầu của bạn đọc về một trong những nền văn hóa cổ xưa và rực rỡ nhất Việt Nam.
Theo tác giả Những mảnh ghép đa chiều có ba phần: Yếu tố văn hóa Chăm ở Khánh Hòa, Di sản văn hóa Chăm và Ẩm thực Chăm và chị chọn thể loại tùy bút để có thể nói được nhiều điều về kiến giải, tìm hiểu về những kiến thức nhiều tầng của văn hoa Chăm một cách vừa kỹ càng, thận trọng nhưng nhẹ nhàng giàu cảm xúc của một nhà văn.
Tác phẩm “Những mảnh ghép đa chiều” của Chế Diễm Trâm
Lâu nay, chúng ta biết văn hóa Chăm qua những học giả như: Inrasara, Nguyễn Duy Hinh, Đồng Thành Danh, Ngô Văn Ban… thì nay Chế Diễm Trâm đến với bạn đọc như một góc nhìn riêng mới. Khác với những công trình nghiên cứu đồ sộ, chi tiết hay đậm màu học thuật, Chế Diễm Trâm nhẹ nhàng kể, dẫn dụ hay chú giải những điều mắt thấy tai nghe của mình về tháp cổ, lễ hội, nghệ thuật, ẩm thực, trang phục. Chế Diễm Trâm khởi nguồn hành trình của mình từ nhóm tháp Ponagar Nha Trang cho đến những miền đất Bình Định, Quảng Nam, Phú Yên,Ninh Thuận, Bình Thuận và Tây Nguyên. Trong hành trình đó, tác giả kể những câu chuyện từ hiện thực đến quá khứ vừa đậm chất hiện thực bi tráng lẫn huyền thoại bi hùng của từng viên gạch hồng trong lửa rực khát vọng của dân tộc Chăm nhiều thế kỷ qua. Đây là điều rất độc đáo của một người có kiến thức tâm hồn văn hóa Chăm sâu đậm như Chế Diễm Trâm mới làm được điều đó.
Do vậy những dòng văn tải nhiều kiến thức đậm chất huyền bí siêu thực lại được nhà văn đưa đến vô cùng gần gũi hiện thực. Chính vì thế khi đi cùng Chế Diễm Trâm thăm thánh địa Mỹ Sơn, bạn đọc cảm thấy ngợp với biết bao bóng tháp, tượng, họa tiết, phù điêu trong không gian huyền thoại thì chúng ta vẫn thấy nhiều câu chuyện thật thú vị, dù vô cùng sửng sốt trước những kiệt tác huy hoàng. Ngay cả Trà Kiệu mà theo nhiều nhà khảo cổ đây là kinh đô của Vương quốc Champa cổ nhưng này các dấu vết đã vị thời gian và thiên nhiên xóa nhòa thì Chế Diễm Trâm vẫn kể những câu chuyện dưới lớp đất ẩn sâu và bóng thời gian xa thẳm. Chị kể bằng những chi tiết đặc sắc, hấp dẫn đầy mê hoặc. Vì thế việc chị dẫn đến làng Chăm, về miền lễ hội, mùa cúng thần linh của người Chăm sẽ tuyệt vời đến mức nào.
Do ước muốn dành cho bạn đọc một miền văn hóa Chăm tương đối chi tiết đầy đủ nên Chế Diễm Trâm đã dành tâm huyết để viết về những lễ hội thân quen với công chúng như: Lễ hội Kate, Tết người Chăm, nghệ thuật gốm Chăm, trang phục và ẩm thực… dù bài dung lượng vừa phải phù hợp với thị hiếu bạn đọc hôm nay nhưng chi tiết thì vô cùng đầy đủ, ngôn ngữ đa dạng nhưng vẫn đậm chất Chăm.
Cầm cuốn sách Những mảnh ghép đa chiều, chợt nhớ đến hình ảnh những sản phẩm gốm Chăm do những người phụ nữ Chăm nghìn đời nay chế tác. Thì nay Chế Diễm Trâm – một phụ nữ hiện đại đã công phu, tâm huyết và đa cảm làm cho đời một sản phẩm văn chương đầy hoa văn, sắc màu và âm hưởng huyền thoại văn hóa Chăm.
DƯƠNG TRANG HƯƠNG